Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

13 februari 2008

Aubade aan wijlen mijn oma: POTMIK

Wanneer oma bij ons thuis op bezoek kwam, had ze geregeld een potmik bij zich: een pan brood met stevige gistsmaak. De dag nadien was de potmik eigenlijk te uitgedroogd om nog op te eten, maar vers en warm met een laagje boter en suiker vond ik het heerlijk.
Tóen wist ik nog niet dat het fenomeen 'potmik' in de moderne Westerse wereld (voor zover ik weet) niet gekend is. Het blijkt een vinding van mijn oma en het is onbekend hoe ze op het recept is gekomen. Het zou natuurlijk goed kunnen dat ze het weer van háár moeder heeft geleerd, maar geen van haar zussen bakt(e) potmik. Bij familiebijeenkomsten was het oma die de potmik meenam en de woorden 'potmik' en 'Diny' zijn dan ook onlosmakelijk met elkaar verbonden. Waarschijnlijker betreft het een eigen brouwsel, waarvoor wellicht inspiratie werd opgedaan in Friesland, waar tijdens W.O.II werd ondergedoken.
Oma heeft het recept nooit opgeschreven, maar bij navraag bleek onlangs dat mijn geëmigreerde tante ook vaak potmik heeft klaargemaakt en van háár kwamen de aanwijzingen: "een pannetje melk met een ons gist door een kilo bloem kneden met wat zout en suiker". Dit recept is een aanpassing van mijn moeder en mij op deze enigszins vage instructies. Bij een volgend bezoek aan Nederland moet mijn tante nog maar eens voordoen hoe het werkelijk moet...

Tijdens het gastronomisch weekend waag ik, samen met mama, de eerste poging. We hebben dan nog geen flauw idee wat te doen en besluiten met tante te bellen (in Verweggistan) voor enige verheldering. Het deeg moet in ieder geval in een gietijzeren pan, die van binnen beboterd is (tante: "flink dik beboteren, maar natuurlijk ook weer niet een heel pakje"). De pan gaat dan een half uur de oven in op stand 1 en blijft daar nog een half uur in staan op stand 8.
Het deeg is volgens mijn tante vooral "kneden, kneden, kneden" en ontstaat door een ons gist (mijn tante bezweert dat dit níet teveel is, maar mijn moeder, vader en ik denken er het onze van) in een pannetje handwarme melk ("hoeveel melk?" "nou gewoon, een pannetje") op te lossen met wat suiker en te laten staan tot het gaat bubbelen. Dit wordt in een kuil midden in een berg van 1kg bloem gegoten; langs de bloemrand moet zout. En dan dus veel kneden.

Dapper beginnen we. Maar door een beginnersfout (gist al bij de melk tijdens opwarmen) rijst de eerste potmik nauwelijks en is na het bakken dus ook absoluut niet gaar. Hoewel de techniek van het bakken wél blijkt te kloppen:

Met de overige gist wagen we de volgende dag poging twee. Het is nog net genoeg voor 250g bloem en dit kleine potmikje lukt! Maar mist wat mij betreft "de smaak van oma" (lees: gistsmaak). Het nog warme broodje wordt gelukzalig door ons verorberd en is nog groot genoeg om vier personen te voeden. Wat zijn we trots!

Afgelopen maandag alleen thuis op een vrije dag, zet ik alles klaar voor poging drie. Ik besluit twee blokjes verse gist te gebruiken (84g) in 0,5l melk op 1kg patentbloem. Dit tot een soepel deeg kneden (en slaan) kost me bijkans een half uur en blijkt nogal arbeidsintensief. Misschien heb ik toch nog te weinig melk gebruikt, want het lukt me niet om een écht soepel homogeen deeg te krijgen. Dankbaar maak ik gebruik van de truc met de douchemuts om het deeg door de eerste rijsperiode heen te helpen (een uur). Daarna het geheel in de beboterde braadpan de oven in.
Na twee keer een half uur komt er daadwerkelijk een heuse potmik uit de oven (hoewel het nog ietsje langer had gemogen voor een bruinere kleur). Het deeg is prachtig tot aan het deksel gerezen (niet vergeten deze óók in te vetten), waardoor de bovenkant mooi plat is: prima geschikt om ondersteboven op te dienen. En zo makkelijk dat het brood uit de pan glijdt.

Ik besluit een stuk warme potmik te eten volgens de tip uit het boek "De smaak van de Belgen": met een dun laagje boter, een laag kwark en een dikke laag cassonade (die samen versmelten tot een romigzachte suikerstroop). Na deze succesvolle jacht op het verleden, mag het wel voor een keer. Mmmm...

(update 21-03-2008)
Door omstandigheden heeft het meest recente potmikdeeg 2,5 uur staan rijzen, in plaats van een uurtje. Blijkt nou dat dít het gebakken brood die kenmerkende gistsmaak geeft... Niet lekker; wél oma!

10 opmerkingen:

  1. Dat ziet er goed uit!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Oooh...dat lijkt verdacht veel op het gerecht uit mijn vaders jeugd. Met dank aan Groningse Oma: Poffert!

    Volgens overlevering maakte Oma dit óp het gasfornuis, in een braadpan/juspan met deksel. Het werd inderdaad -warm- gegeten met roomboter en bruine suiker (cassonade) en in rijke dagen gevuld met krenten/rozijnen. Er zijn kennelijk ook speciale poffertpannen te koop, vergelijkbaar met die Engelse pudding pannen met zo'n klemdeksel. Ik moet bekennen dat ik het nog nooit heb geprobeerd na te maken.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. hoi
    geweldig die potmik
    mijn moeder maakte het altijd en ik wist nie hoe het moest ik ben heel erg blij met het recept

    paulienplien@hotmail.com

    BeantwoordenVerwijderen
  4. eindelijk iemand die weet wat potmik is ,vroeger met oma gemaakt ,wij aten het met anijs door het deeg ( anijsmelk)en dan warm met boter en suiker,
    vond mijn eigen aantekeningen ( ik was 14)met 1kg bloem 2 eieren 14 gram droog gist,3 eetl suiker ongeveer 5oo ml lauw warme melk,
    dit mengen tot een stevig geheel ,een uur laten rijzen met een vochtige theedoek erop,weer 10 min kneden en dan 45 min in de pan op het gas bakken( laag pitje) en brood keren in de pan en nog een keer 45 min
    helaas gaat het niet goed het is niet goed gaar ,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dat was nou ook precies mijn reactie op jouw bericht: 'Eindelijk iemand die weet wat potmik is'! Die anijstip neem ik graag mee (voor een volgende keer).

      Verwijderen
  5. Mijn oma maakte ook altijd 'potmik' waarbij ik als klein kind haar dan mocht helpen. Later heb ik aan mijn oma gevraagd welke ingrediënten ervoor worden gebruikt en in welke hoeveelheden. Helaas, zij maakte dit brood altijd op gevoel en kon het dus niet precies zeggen. En toch heb ik uiteindelijk het recept kunnen samenstellen.

    Benodigdheden: 1 pak zelfrijzend bakmeel, 1 zak rozijnen, 1 of 2 zakjes vanillesuiker (naar keuze), 1 paar eetlepels suiker, 75 gram boter, 3 of 4 eieren en een beetje melk.

    Bereidingswijze

    Doe het bakmeel in een beslagkom en roer er een theelepel zout doorheen. De boter enigszins smelten en door het bakmeel heen mixen. Roer vervolgens de vanillesuiker, de suiker en de eieren er één voor één door heen. Mix de lauwe melk door het beslag totdat het beslag traag (in stukken) van de mixer af loopt. Was de rozijnen en laat deze uitlekken in een vergiet. Roer deze dan door het beslag. Vet de pan met boter in en bestuif de kanten met paneermeel. Doe het deeg in de pan en sluit deze pan af met een deksel. Bevochtig een theedoek en leg deze in het rond op de deksel. Zet de pan op de grootste pit die op de laagste stand is gezet. Kijk na ongeveer een half uur tot drie kwartier of het beslag niet week meer is. Indien het beslag nog wel week is dan de pit iets hoger zetten. Prik met een breinaald in de koek. Als er geen deeg aan de naald blijft zitten moet het nog even langer gebakken worden.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat een leuke uitgebreide reactie! Ik vind het bijzonder om er via blog achter te komen dat potmik leeft.

      Verwijderen
  6. En nu staat opnieuw een 'potmik' op het vuur. Ik maak het niet heel vaak. Misschien blijft het daardoor voor mij gelden als een lekkernij. Mijn oma moest eens weten dat ik haar traditie nog altijd in ere houd.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Mijn vader had het over potmik, dus ik denk - goh, ik zoek even. Saillant detail - hij herinnerde het van mijn oma (zijn moeder) en die heet ook Diny. Kwam ze uit de Horst (Groesbeek), dat zou wel heel toevallig zijn!

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Mijn oma kwam uit Sint Anthonis. Maar dat ligt wel redelijk in de buurt van Groesbeek...

    BeantwoordenVerwijderen